Hai câu thơ cuối thấp thoáng hình ảnh con người vừa vươn tới đinh cao thắng lợi sau những gian nan thử thách, với tư thế làm chủ thế giới

“Người tù cách mạng ấy đã dũng cảm chịu đựng hoàn cảnh Sống khác loài người vô vàn cực khổ trong nhà tù tàn bạo, mà còn vượt hẳn lên trên hoàn cảnh ấy với một thái độ ung dung, tự chủ luôn làm chủ hoàn cảnh với tinh thần lạc quan chiến thắng” (Văn học 8, tập hai, NXB Giáo dục, 1995, trang 57).

Qua Nhật kí trong tù em hãy chứng minh nhận xét trên.   

Hãy phân tích câu 3 và 4 bài Đi đường của Hồ Chí Minh để làm sáng tỏ điều đó.

BÀI LÀM

Nhật kí trong tù, một tập thơ nổi tiếng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tập thơ đã nói lên những tâm tư, tình cảm, ý chí của người chiến sĩ cách mạng trong lao tù. Và cái mà Nhật kí trong tù thể hiện thành công nhất, khắc họa rõ nét hơn cả chính là hình ảnh người tù cách mạng không những dũng cảm chịu đựng hoàn cảnh “sống khác loài người” vô vàn cực khổ trong nhà tù tàn bạo, mà còn vượt hẳn lên trên toàn cảnh ấy, với thái độ ung dung tự chủ, lạc quan chiến thắng.

Sống trong lao khổ, chịu đựng mọi đắng cay, đau xót của cuộc đời nhưng Bác đã dũng cảm vượt qua tất cả. Bác đã từng phải chịu đựng những đêm dài cô đơn lạnh lẽo nơi khổ ải đọa đày:

Đêm thu không đệm cũng không chăn
Gối quắp lưng còng ngủ chẳng an
(Đêm thu)

Rệp bò lổm ngổm như xe cóc
Muỗi lượn nghênh ngang tựa máy bay
(Đêm thu)

Nhật kí trong tù còn có những câu thơ thấm đượm nét chân thành giản dị nhưng sâu lắng, thể hiện nỗi cực nhọc mà Bác từng trải qua:

Bốn tháng, cơm không no
Bốn tháng đêm thiếu ngủ
Bốn tháng áo không thay
Bốn tháng không giặt giũ
(Bốn tháng rồi)

Tưởng chừng như những điều này đến với một người bình thường chắc chắn sẽ không thể chịu đựng nổi. Nhưng Bác đã vượt qua và còn tiếp tục bỏ lại sau lưng những nỗi gian truân hơn nữa:

Lót lòng nửa bửa lưng cơm đỏ
Không muối, không canh cũng chẳng cà
(Cơm tù)

Áo mũ dầm mưa, rách hết giày.
(Mới đến nhà lao Thiên Bảo)

Các bạn thấy đấy! Bác đã sống một cuộc sống tưởng như không thể sống bởi cuộc sống ấy vô cùng khổ cực. Vậy mà bằng nghị lực phi thường, Bác vẫn vượt qua. Đâu chỉ có vậy, bọn tay sai Tưởng giới Thạch đày Bác đi hết nhà lao này đến nhà lao khác khiến Bác phải cuốc bộ:

Năm mươi ba cây số một ngày
(Mới đến nhà lao Thiên Bảo)

Bọn chúng còn tra tấn Bác dã man khi giải Bác đi bằng thuyền:

Lung lẳng chân treo tựa giảo hình.

Tất cả những sự đày đọa ấy làm cho hình hài Bác gầy gò lại càng tiều tụy:

Răng rụng mất một chiếc
Tóc bạc thêm mấy phần
Gầy đen như quỷ đói
Ghẻ lở mọc đầy thân
(Bốn tháng rồi)

Dường như trong mỗi lời thơ đều là một hình ảnh sống động miêu tả về cuộc sống quá ư thiếu thốn ấy.
Rõ ràng, mặc dù gặp phiều gian khổ Bác vần dũng cảm vượt qua. Và cũng chính bằng lời thơ của mình, Bác đã thế hiện rất xuất sắc ý chí, tinh thần của người cách mạng.

Đối với Bác, gian nan, nguy hiểm chỉ là “những trò chơi”, Bác đón nhận “những trò chơi” ấy với thái độ ung dung, tự chủ, lạc quan chiến thắng. Bác ung dung, ung dung đến mức không thể nào phá vỡ được. Đến nỗi mà trong tư thế bị treo ngược, khố sở, vất vả nhưng Bác vẫn có cảm giác vững vàng, đòang hoàng để ngắm nhìn cảnh đẹp hai bên đường:

Lủng lắng chân treo tựa giảo hình
Làng xóm ven sông đông đúc thế
Thuyền câu rẽ sóng nhẹ thênh thênh
(Giữa đường đáp thuyền đi ứng Ning)

Điều này chứng tỏ tư thế làm chủ của Bác giữa thiên nhiên. Ngay cả sau khi bị xiềng xích, Bác vẫn có thể vui đùa, lạc quan được:

Hôm nay xiềng xích thay dây trói
Mỗi bước leng keng tiếng ngọc rung
Tuy bị tình nghi là gián điệp.
Mà như khanh tướng vẽ ung dung
(Đi Nam Ninh)

Bác còn sử dụng những bài thơ thật dí dỏm, hài hước để tả việc đi ở tù của mình:

Ăn cơm nhà nước, ở nhà công
Lính tráng thay phiên đến hộ tòng
Non nước dạo chơi tùy sở thích
Làm trai như thế cũng hào hùng!
(Pha trò)

Mặc dù vất vả nhưng Bác luôn giữ vững, luôn khẳng định ý chí của mình.

Bác muốn thu vào tầm mắt, bao quát cảnh đẹp thiên nhiên, vẻ đẹp kì vĩ, lớn lao của người làm chủ, vượt lên hoàn cảnh, xác lập cho mình một tư thế.

Đi đường mới biết gian lao
Núi cao rồi lại núi cao trập trùng
Núi cao lên đến tận cùng
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non
(Đi đường)

Bác luôn nghĩ nhẵng gian lao chính là môi trường rèn luyện thử thách, rèn luyện quyết tâm:

Thân thể ở trong lao
Tinh thần ở ngoài lao
Muốn lên sự nghiệp lớn
Tinh thần càng phải cao
(Đề từ)

Hay là:

Kiên trì và nhẫn nại
Không chịu lùi một phân
Vật chất tuy đau khổ
Không nao núng tính thần

Ý chí, tinh thần của con người thật to lớn, nhất là khi đã đi qua bao nguy nan, cực khổ, điều đó càng trở nên sáng, đẹp hơn.

Bác Hồ đã vượt lên khó khăn với tư thế ung dung lạc quan của người chiến thắng. Tinh thần ấy Bác đã đi sâu vào cuộc sống, tạo nên thời đại Hồ Chí Minh chói lọi cho mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam.